ਈਰਾਨ ਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚਾਲੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਚੱਲ ਰਹੇ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਸਮਝੌਤੇ ‘ਤੇ ਵੀਰਵਾਰ ਨੂੰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੱਲਬਾਤ ਹੋਣ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਯੂਏਈ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਯੂਰਪੀਅਨ ਯੂਨੀਅਨ ਵੀ ਇਸ ਸੌਦੇ ਨੂੰ ਸਿਰੇ ਚੜ੍ਹਾਉਣ ਵਿੱਚ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਸੌਦੇ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਜੂਨ ‘ਚ ਹੋਈ ਬੈਠਕ ‘ਚ ਦੋਵੇਂ ਧਿਰਾਂ ਕਿਸੇ ਨਤੀਜੇ ‘ਤੇ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚ ਸਕੀਆਂ ਸਨ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੱਲਬਾਤ ਪਟੜੀ ਤੋਂ ਉਤਰਦੀ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹੀ ਸੀ। ਪਰ ਇਸ ਵਾਰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਕਹਿਣ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਈਰਾਨ ਦੇ ਸੁਪਰੀਮ ਲੀਡਰ ਅਯਾਤੁੱਲਾ ਅਲੀ ਖਮੇਨੇਈ ਦੇ ਸਲਾਹਕਾਰ ਕਮਾਲ ਖਰਾਜੀ ਦਾ ਬਿਆਨ ਹੈ।
ਇਸ ਬਿਆਨ ‘ਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਈਰਾਨ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ‘ਚ 60 ਫੀਸਦੀ ਤੱਕ ਯੂਰੇਨੀਅਮ ਨੂੰ ਸੰਸ਼ੋਧਿਤ ਕਰ ਲਵੇਗਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਈਰਾਨ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ 90 ਫੀਸਦੀ ਯੂਰੇਨੀਅਮ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਕਰ ਸਕੇਗਾ। ਈਰਾਨ ਕੋਲ ਪਰਮਾਣੂ ਬੰਬ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਸਾਰੇ ਤਕਨੀਕੀ ਸਾਧਨ ਹਨ ਪਰ ਈਰਾਨ ਨੇ ਅਜੇ ਤੱਕ ਇਸ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਫੈਸਲਾ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਹੈ। ਮਾਹਰਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਈਰਾਨ ਇਸ ਮੁੱਦੇ ‘ਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨਾਲ ਸਮਝੌਤਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਈਰਾਨ ਦੀ ਟੀਮ ਸੌਦੇ ‘ਤੇ ਚਰਚਾ ਕਰਨ ਲਈ ਬੁੱਧਵਾਰ ਨੂੰ ਵਿਆਨਾ ਪਹੁੰਚੀ।
ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਸਾਲ 2015 ਵਿੱਚ ਤਤਕਾਲੀ ਅਮਰੀਕੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਬਰਾਕ ਓਬਾਮਾ ਅਤੇ ਈਰਾਨ ਨੇ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਸਮਝੌਤਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 2019 ‘ਚ ਡੋਨਾਲਡ ਟਰੰਪ ਨੇ ਇਸ ਡੀਲ ਤੋਂ ਹਟਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਅਮਰੀਕਾ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਉਸ ਨੇ ਕੋਈ ਹੋਰ ਡੀਲ ਕਰਨ ਦੀ ਗੱਲ ਕਹੀ। ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਇਸ ਕਦਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਈਰਾਨ ਵੀ ਇਸ ਡੀਲ ਤੋਂ ਪਿੱਛੇ ਹਟ ਗਿਆ। ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਜੋਅ ਬਿਡੇਨ ਦੇ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਸੌਦੇ ‘ਤੇ ਗੱਲਬਾਤ ਮੁੜ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਅਪ੍ਰੈਲ 2021 ‘ਚ ਵੀਆਨਾ ‘ਚ ਹੀ ਗੱਲਬਾਤ ਹੋਈ। ਪਰ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਈਰਾਨ ਵਿਚਾਲੇ ਵਿਵਾਦ ਹਰ ਵਾਰਤਾ ਵਿਚ ਹੱਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕੇ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਤੱਕ ਇਸ ਸੌਦੇ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਕੋਈ ਨਤੀਜਾ ਨਹੀਂ ਨਿਕਲਿਆ ਹੈ।
ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਈਰਾਨ ਲਗਾਤਾਰ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਈਰਾਨ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ‘ਤੇ ਲਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਹਟਾਈਆਂ ਜਾਣ। ਕਤਰ ਨੇ ਇਸ ਸਾਲ ਜੂਨ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਗੱਲਬਾਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਿਚੋਲਗੀ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਪਰ ਮੀਟਿੰਗ ਦੇ ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਦੋਵੇਂ ਧਿਰਾਂ ਵੱਖ ਹੋ ਗਈਆਂ।